Cách để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình

Trong chuỗi giá trị sản xuất hiện đại, không phải khâu nào cũng mang lại giá trị như nhau. Nghiên cứu cho thấy: Các quốc gia mạnh về R&D hay marketing thì càng giàu có, bởi vì đây là những công đoạn được trả nhiều tiền nhất. Ngược lại, những quốc gia chỉ làm gia công thì sẽ rất khó phát triển.

Đoạn trên mình trích trong video Việt Nam Đang Bước Vào KỶ NGUYÊN VƯƠN MÌNH Như Thế Nào? của CD TEAM

Sau nhiều năm làm việc với các doanh nghiệp sản xuất và nghiên cứu kĩ thị trường TMĐT Trung Quốc, mình nhận ra rằng TMĐT ở Việt Nam còn quá sơ khai. Cách đây 4 năm, đa phân các doanh nghiệp mình gặp đều ở trạng thái chung là siêu tự tin về sản phẩm của mình. Họ tin 1 sản phẩm tốt có thể tự bán mà không cần các khía cạnh khác, chỉ cần tối ưu chi phí sản xuất để có giá thành tốt cung cấp cho đại lý là xong… 2 năm trở lại đây, các doanh nghiệp VN đặc biệt là làm sản xuất bắt nhầu nhận ra rằng họ dần hụt hơi so với các nhà máy tại TQ vì sự thiếu hụt trong đầu tư R&D và Marketing.

Báo cáo doanh thu sản phẩm quạt cầm tay Goojodoq - Nguồn: Kalodata — Báo cáo doanh thu sản phẩm quạt cầm tay Goojodoq – Nguồn: Kalodata

R&D – Trí tuệ tạo ra giá trị gốc

R&D là giai đoạn tạo ra cái mới: công nghệ, sản phẩm, chất liệu, quy trình. Đây là nơi phát sinh giá trị trí tuệ lõi – thứ mà các quốc gia phát triển nắm giữ và khai thác để dẫn dắt chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi sở hữu công nghệ hoặc bằng sáng chế, quốc gia/doanh nghiệp có thể:

Bán bản quyền (licensing)
Thu phí sử dụng công nghệ
Đặt ra tiêu chuẩn cho toàn ngành

Ví dụ: Apple không sản xuất iPhone, nhưng sở hữu toàn bộ thiết kế, chip, hệ điều hành – điều đó giúp họ thu về phần lớn lợi nhuận từ mỗi chiếc điện thoại. Nhưng để làm tốt R&D, họ cần dữ liệu của thị trường, và tất nhiên điều này liên quan nhiều tới công đoạn thứ 2 đứng đầu chuỗi giá trị.

Marketing – Khả năng chạm vào cảm xúc và tạo ra nhu cầu

Marketing không chỉ là quảng cáo, mà là nghệ thuật kể chuyện, xây dựng thương hiệu, thuyết phục khách hàng chi tiền. Sản phẩm có thể giống nhau về mặt kỹ thuật, nhưng thương hiệu mạnh sẽ có thể bán giá cao hơn gấp nhiều lần.
Ví dụ: Một đôi giày sản xuất ở Việt Nam giá chỉ 5 USD, nhưng khi được gắn logo Nike và trải qua chiến lược marketing bài bản – giá có thể lên tới 100 USD hoặc hơn.

Marketing giúp định vị giá trị cảm xúc, xây dựng lòng trung thành và mở rộng thị trường toàn cầu. Mình đã từng có trải nghiệm hết sức ngớ ngẩn về việc tự đặt một đôi giày Adidas xách tay từ Mỹ nhưng mang nhãn Made In Vietnam với giá 99$, sau một thời gian nhận ra rằng: đôi giày đó được sản xuất ở Đồng Nai với Cost sản xuất chưa tới 5$ của một ông chú làm nhà máy giày.

Tại sao gia công và sản xuất lại nằm đáy chuỗi giá trị

Sản xuất là khâu mang tính lặp đi lặp lại, dễ thay thế, ít sáng tạo. Chi phí nguyên liệu, nhân công, máy móc thường chiếm phần lớn – nhưng biên lợi nhuận thấp. Các quốc gia phụ thuộc quá nhiều vào khâu sản xuất/gia công thường dễ bị “kẹp giữa” trong chuỗi giá trị toàn cầu, và khó thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Việt Nam đang trong quá trình chuyển dịch, từ một quốc gia sản xuất – sang quốc gia có thể tự tạo ra công nghệ và thương hiệu.

Những bước đi chiến lược như:
Kêu gọi Nvidia, Samsung, Intel đầu tư R&D tại Việt Nam
Hỗ trợ các doanh nghiệp nội địa phát triển công nghệ (như FPT Semiconductor)
Ưu tiên ngành AI, bán dẫn và công nghệ số…cho thấy Việt Nam đang nhắm đến đỉnh cao của chuỗi giá trị

Mình gọi đó là quyền định giá. Và muốn có quyền đó, bạn cần sở hữu R&D và Marketing. Giống như việc bạn viết một cuốn sách. In ấn, phát hành có thể thuê. Nhưng ý tưởng và bìa sách bán chạy là phần của bạn.

Cặm cụi làm sản phẩm là nền tảng.

Nhưng cặm cụi để hiểu người dùng, xây thương hiệu, sở hữu công nghệ – đó mới là cách thoát ra khỏi vùng đáy của chuỗi giá trị. Đây là cách duy nhất để: Thoát khỏi vị trí “công xưởng của thế giới” – Tăng giá trị hàng hóa xuất khẩu – Và vươn tới mục tiêu quốc gia có thu nhập cao.